ΤΑε Κβο Ντο και Ορθοδοξία
Λευτέρης Καλαβρυτινός
Αφιερώνεται στην μνήμη του νευρολόγου Χρήστου Τσικλάκου
Λευτέρης Καλαβρυτινός
Αφιερώνεται στην μνήμη του νευρολόγου Χρήστου Τσικλάκου
Το παρακάτω
κείμενο γράφτηκε με την ευχή τού πνευματικού μου καθώς και με την ευχή
τού γέροντα στο οποίο είχα εξομολογηθεί πριν
δεκαπέντε χρόνια μετά το τέλος της αναζήτησης μου, όταν ο Θεός με
είχε οδηγήσει πλέον στον μακαριστό π. Αντώνιο Αλεβιζόπουλο.
Πραγματεύεται την ιστορία τής μεταστροφής μου από άθεο σε χριστιανό
με την βοήθεια του Κυρίου μας. Ακόμη, μέσω του κειμένου αυτού γίνεται
μια προσπάθεια να ερμηνευθεί η διαφορά ανάμεσα στο TaeKwonDo (TKD,
Κορεατική πολεμική τέχνη) και την Ορθοδοξία.
Το πρώτο κεφαλαίο αναφέρεται στο σκοπό της χριστιανικής ζωής που κατά τους αγίους πατέρες, δεν είναι άλλος από την απόκτηση του Άγιου Πνεύματος. Με λόγια αγίων περιγράφονται τα της απόκτησης Του (αν θέλει ο Θεός). Παράλληλα δίνεται απάντηση στο εάν μπορεί να συνδυαστεί το ΤΚD με το σκοπό αυτό.
Το δεύτερο κεφαλαίο αναφέρεται στο TKD, παρατίθενται λίγα ιστορικά στοιχεία και αναλύεται ο σκοπός αυτής της πολεμικής τέχνης και ταυτοχρόνως ολυμπιακού αθλήματος που δεν είναι άλλος από την υλοποίηση των ιδεωδών του Κομφουκίου και η βίωση των δοξασιών των ταοϊσμού και βουδισμού.
Το τρίτο κεφάλαιο περιλαμβάνει το διάλογο του Αγίου Σεραφείμ του Σάρωφ με τον Μοτοβίλοφ σαν ένα ζωντανό παράδειγμα βίωσης της βασιλείας του Θεού. Από την άλλη μεριά καταθέτω την προσωπική μου μαρτυρία σαν παράδειγμα προς αποφυγή.
Το υλικό αυτής της έρευνας προέρχεται από φυλλάδια, βιβλία και όσον αφορά το TKD κυρίως από το διαδίκτυο (ιντερνέτ), στο οποίο έχουν καταχωρηθεί απόψεις Aμερικανών, Κορεατών Kαναδών, και Ελλήνων. Στην χώρα μας είτε υπάρχει άγνοια είτε σκόπιμα γίνεται απόκρυψη της πραγματικής φύσης του TKD.
Ποιος είναι ο σκοπός της ύπαρξης του ανθρώπου; Την απάντηση δίνει ο Κύριός μας αλλά και οι ανά τους αιώνες άγιοί του, των οποίων τα σώματα έλειωσαν στην σκληρή άσκηση στη νηστεία, την αγρυπνία, την προσευχή και γενικότερα στην αρετή. Μέσα δε από όλα αυτά έζησαν την εν Χριστώ ελευθερία. Αυτή την απάντηση δίνει και ο διάλογος του Άγιου Σεραφείμ του Σάρωφ με τον Μοτοβιλοφ (παρατίθεται στο τρίτο κεφάλαιο). Σύμφωνα λοιπόν με τον Άγιο, ο σκοπός της χριστιανικής ζωής είναι η απόκτηση του Άγιου Πνεύματος, δηλαδή η βίωση της βασιλείας του Θεού από την εδώ ζωή.
Με την ευχή που ακολουθεί παρακαλούμε το Άγιο Πνεύμα να γίνει οδηγός μας, και να μας καθαρίσει από την αμαρτία και τα αίτιά της. Έχει γίνει μια προσπάθεια απόδοσης στα νέα Ελληνικά.
<<Βασιλεύ ουράνιε…>>
Κύριε μας, Εσύ που είσαι το τρίτο πρόσωπο της Αγίας και ομοουσίου Τριάδος, Παράκλητε, που μας χαρίζεις την γνώση της αλήθειας, που είσαι ταυτόχρονα παντού, είσαι δηλαδή προσωπικός Θεός για τον καθένα μας, και με εσένα είναι γεμάτη όλη η πλάση, ταμείο πρωτίστως όλων των πνευματικών δωρεών και όλων των αναγκαίων υλικών δωρεών για την ζωή μας Εσύ που μας χαρίζεις την πνευματική μας αναγέννηση, έλα σε παρακαλούμε ταπεινά και κατασκήνωσε μέσα μας και καθάρισε μας από την αμαρτία, την πλάνη, την ημιμάθεια, τα πάθη, και σώσε, Αγαθέ, τις ψυχές μας.
Με αυτή την ευχή παρακαλεί με τη δική του θέληση ο χριστιανός το Άγιο Πνεύμα να έλθει και να κατοικήσει μέσα του, να τον μετατρέψει σε ναό. Το Άγιο Πνεύμα σέβεται το αυτεξούσιο του ανθρώπου και περιμένει αυτή την πρόσκληση. Αντίθετα στο TKD, όπως θα δούμε πιο κάτω, παραβιάζεται το αυτεξούσιο μιας και ο άνθρωπος δαιμονοποιείται και νομίζει ότι έχει το δικαίωμα να επιβάλλει την θέληση του σε άλλους, να καταργεί δηλαδή την προσωπικότητα του συνανθρώπου του.
Τα χαρακτηριστικά του Αγίου Πνεύματος
Ο άγιος Σεραφειμ[1] με την προσευχή του βάζει το πνευματικό του παιδί ορατά μέσα στην χάρη του Άγιου Πνεύματος. Δεν καταργεί το πρόσωπο του Μοτοβίλοφ και αυτός δεν τρελαίνεται όπως κάποια από τα θύματα των ανατολίτικων θρησκειών που από τον διαλογισμό φτάνουν να γίνονται φυτά, αλλά αντίθετα γεμίζει ανέκφραστη γαλήνη και ειρήνη, μια ανείπωτη χαρά, μια ασυνήθιστη γλυκύτητα,, εσωτερική θερμότητα, αισθάνεται την ευωδιά του Αγίου Πνεύματος, γίνεται και αυτός όπως ο άγιος Σεραφείμ πλήρης από το Άγιο Πνεύμα
Σύμφωνα με τον άγιο Ιννοκέντιο Μόσχας[2] τα χαρακτηριστικά του Αγίου Πνεύματος είναι, πίστη και φωτισμός, αγάπη, δύναμη, σοφία, χαρά, ευτυχία, και ειρήνη, ταπείνωση, και τέλος προσευχή.
Ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης[3] αναφέρει ανάμεσα στα άλλα ότι το Άγιο Πνεύμα διδάσκει την αληθινή πίστη, είναι το μέσο επικοινωνίας και γνωριμίας με Τον Θεό, χαρίζει, αγάπη, σοφία, γλυκύτητα, χαρά, όραση και γνώση Του Θεού, προσευχή, φωτισμό, δύναμη, κατανόηση των γραφών, ανάπαυση, γεύση της μακαριότητας του παράδεισου από την εδώ ζωή.
Ένα από τα χαρακτηριστικά του Αγίου Πνεύματος είναι η ειρήνη. Και οι δάσκαλοι του TKD έχουν ειρηνική όψη, σαν προβατόμορφοι λύκοι, και τα σώματά τους είναι χαλαρωμένα από την πολλή γυμναστική. Δεν έχουν αρετή. Μπορεί να πορνεύουν, να διαλογίζονται, να συμμετέχουν σε υποβολές, η ψυχή τους δεν έχει σαν ψυχή της το Άγιο Πνεύμα δεν είναι ζώσα αλλά νεκρή, σε αυτήν κατοικούν δαιμόνια (αυτό κατάλαβα στην σχολή που διδάχτηκα το TKD).
Ο άγιος Ιννοκέντιος μας απαντά ότι <<χωρίς την βοήθεια και την συνεργασία του Αγίου Πνεύματος είναι αδύνατο όχι μόνο να μπούμε στην ουράνια βασιλεία, αλλά κι ένα βήμα να κάνουμε στο δρόμο που οδηγεί εκεί>>.
Καθαρότητα στην πίστη
Συνεχίζοντας ο άγιος μας λέει ότι υπάρχει μια απαραίτητη προϋπόθεση για την απόκτηση του Αγίου Πνεύματος πού είναι η αληθινή πίστη. << Αυτό δίνεται μόνο στους αληθινά πιστούς. Και αληθινά πιστός είναι εκείνος που ομολογεί σωστά την αγία ορθόδοξη πίστη, χωρίς καμιά πρόσθεση ή αφαίρεση ή αλλοίωση, όπως μας την παρέδωσαν οι άγιοι απόστολοι και όπως τη διατύπωσαν και την επικύρωσαν οι άγιοι πατέρες στις Οικουμενικές Συνόδους. Κάθε αμφιβολία ή σόφισμα σε θέματα πίστεως είναι ανυπακοή. Και ο ανυπάκουος δεν μπορεί ποτέ να γίνει ναός και κατοικητήριο του Αγίου Πνεύματος>>
Με αλλά λόγια το να διαλογίζεται κανείς και να προσπαθεί να έχει πνευματική ζωή στην εκκλησία είναι μάταιο. Το TKD (και γενικότερα οι πολεμικές τέχνες) όπως θα δούμε στο επόμενο κεφάλαιο περιέχει ασκήσεις αναπνοής και διαλογισμό εν κινήσει. Είναι μια μορφή γιόγκα που έχει σαν σκοπό την αυτοθέωση (και προσωπική μαρτυρία). Εκτός από την παραπάνω διαπίστωση υπάρχουν και σχολές που κάνουν διαλογισμό πριν ή και μετά την εκπαίδευση.
Είναι σχιζοφρένια να θέλει κάποιος να συνδυάσει τον δρόμο της άκρας ταπείνωσης που βαδίζουν οι άγιοί μας με αυτό της εωσφορικής αυτοθέωσης που μας βάζει η εξάσκηση στο TKD.
Ο ίδιος άγιος μας λέει ότι για να αποκτήσει κανείς το Άγιο Πνεύμα τα μέσα είναι τα παρακάτω η καθαρή καρδιά, το αγνό σώμα, η ταπεινοφροσύνη, η υπακοή στην φωνή του Θεού ( του Λόγου του Θεού), η προσευχή, η καθημερινή αυταπάρνηση (κυρίως νηστεία και ελεημοσύνη), η ανάγνωση και ακρόαση της Αγίας Γραφής (ιερών βιβλίων) και η συμμετοχή στα μυστήρια της Εκκλησίας μας και κατεξοχήν στην θεία κοινωνία
Συνεχίζοντας μας λέει ο άγιος << κάθε ψυχή μπορεί να γεμίσει με Άγιο Πνεύμα, αν καθαριστεί από την αμαρτία, απαλλαγεί από την φιλαυτία και ελευθερωθεί από την υπερηφάνεια>>.
Πότε φεύγει το Άγιο Πνεύμα;
Ο άγιος Ιννοκέντιος μας λέει <<Κάθε αμαρτία διώχνει το Άγιο Πνεύμα. Πιο μισητές, όμως, Του είναι από τις σωματικές η πορνεία και από τις ψυχικές η υπερηφάνεια. Το Άγιο Πνεύμα, η τέλεια καθαρότητα, δεν μπορεί να κατοικήσει σε άνθρωπο μολυσμένο με αμαρτίες. Πώς να μείνει στην καρδιά μας, όταν αυτή είναι γεμάτη με μέριμνες, επιθυμίες και πάθη ;>>
Το να ασκείται κανείς σε τέχνη η οποία έχει σκοπό την αυτοθέωση είναι αποτέλεσμα άγνοιας ή υπερηφάνειας. Αυτές από μόνες τους διώχνουν το Άγιο Πνεύμα. Πάει δηλαδή περίπατο ο αγώνας για την βίωση της βασιλείας Του Θεού. Συνεχίζοντας ο άγιος Σιλουανός μας λέει:
<<Στην πλάνη πέφτει κανείς είτε από απειρία είτε από υπερηφάνεια,. Εάν κανείς πέσει σε πλάνη από άγνοια τότε ο Κύριος τον θεραπεύει γρήγορα, εάν όμως πέσει σε πλάνη από υπερηφάνεια, τότε θα υποφέρει για πολύ καιρό η ψυχή, ώσπου να μάθει την ταπείνωση, και τότε θα θεραπευτεί από τον Κύριο>>.
Αν κάποιος έχει πέσει στην πλάνη του TKD, ανάλογα με το αν προέρχεται η πτώση αυτή είτε από άγνοια είτε από υπερηφάνεια ανάλογος είναι και ο τρόπος και ο χρόνος απεξάρτησης από αυτό.
Εμπόδια στον δρόμο
Σύμφωνα με το Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, στο βιβλίο του Αόρατος Πόλεμος αναφέρονται τρία πράγματα πού εμποδίζουν τον άνθρωπο από το να βιώσει την βασιλεία του Θεού. Αυτά είναι ο κόσμος, ο διάβολος και ο εαυτός κάθε ενός από εμάς.
To TKD επειδή περιέχει έντονη γυμναστική μειώνει τα τυχόν ψυχολογικά προβλήματα του ασκουμένου (έτσι αποδεικνύουν νευρολογικές μελέτες σε σχέση με την γυμναστική). Αν κανείς διαβάσει βουδισμό, ταοϊσμό περί τηλεπάθειας κ.τ.λ. και σταματήσει το TKD μπορεί να υποφέρει από φοβίες, μανία καταδιώξεως και να έχει ψυχολογικά προβλήματα. Αυτά φεύγουν με το μυστήριο της ιεράς εξομολογήσεως και το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, δηλαδή γενικότερα με την πνευματική ζωή μέσα από την οποία το Άγιο Πνεύμα καθαρίζει τις κηλίδες από τον χιτώνα του χριστιανού, αναπλάθει την αρετή της ψυχής και ξαναφέρνει τον πιστό στο σημείο που ήταν όταν βαπτίστηκε. Διαφορετικά, αν δεν ανατρέξει στην εκκλησία, μπορεί κανείς να χρειαστεί υποστήριξη από νευρολόγο…
Σε αυτό το πρώτο κεφαλαίο προσπάθησα να δώσω με λόγια απλά, λόγια αγίων με σεβασμό σε αυτούς, τον σκοπό της χριστιανικής ζωής, να εκθέσω την εμπειρία τους ως προς το τρίτο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, παραθέτοντας ακόμη και κάποιες δικές μου παρατηρήσεις. Από τα λόγια των αγίων μας γίνεται φανερό ότι η άσκηση στο TKD είναι ασυμβίβαστη με την ορθόδοξη λατρεία, και ή πείρα δείχνει ότι κάποιες φορές μπορεί να βλάψει την ψυχική υγεία του ασκουμένου.
1. Αγίου Σιλουανού από το φυλλάδιο αριθμός 24 «Η Φωνή των πατέρων, Οσίου Σιλουανού Αθωνίτου, Η γνωριμία με τον Θεό», έκδοση ΣΤ’, Ιερά μονή Παρακλήτου Ωρωπός Αττικής.
2. Αγίου Ιννοκεντίου Μόσχας από το φυλλάδιο αριθμός 25 «Η φωνή των πατέρων, Αγίου Ιννοκεντίου Μόσχας, Η πνοή του Αγίου Πνεύματος», έκδοση Α’, Ιερά μονή Παρακλήτου Ωρωπός Αττικής.
3. Αγίου Σεραφείμ του Σάρωφ από τον διάλογο του με τον Μοτοβίλωφ, σελ 47 –59 από το βιβλίο «Ο Άγιος της Χαράς (‘Άγιος Σεραφείμ του Σάρωφ και η Ορθόδοξη πνευματική εμπειρία>> του Harry M. Boosalis, έκδοση «Η έλαφος»
4 Αγίου Νικοδήμου από Αόρατο Πόλεμο.
5 κηρύγματα του π. Ιωάννη Χαντζηθανάση και άλλων πατέρων
6 προσωπικές παρατηρήσεις
Το πρώτο κεφαλαίο αναφέρεται στο σκοπό της χριστιανικής ζωής που κατά τους αγίους πατέρες, δεν είναι άλλος από την απόκτηση του Άγιου Πνεύματος. Με λόγια αγίων περιγράφονται τα της απόκτησης Του (αν θέλει ο Θεός). Παράλληλα δίνεται απάντηση στο εάν μπορεί να συνδυαστεί το ΤΚD με το σκοπό αυτό.
Το δεύτερο κεφαλαίο αναφέρεται στο TKD, παρατίθενται λίγα ιστορικά στοιχεία και αναλύεται ο σκοπός αυτής της πολεμικής τέχνης και ταυτοχρόνως ολυμπιακού αθλήματος που δεν είναι άλλος από την υλοποίηση των ιδεωδών του Κομφουκίου και η βίωση των δοξασιών των ταοϊσμού και βουδισμού.
Το τρίτο κεφάλαιο περιλαμβάνει το διάλογο του Αγίου Σεραφείμ του Σάρωφ με τον Μοτοβίλοφ σαν ένα ζωντανό παράδειγμα βίωσης της βασιλείας του Θεού. Από την άλλη μεριά καταθέτω την προσωπική μου μαρτυρία σαν παράδειγμα προς αποφυγή.
Το υλικό αυτής της έρευνας προέρχεται από φυλλάδια, βιβλία και όσον αφορά το TKD κυρίως από το διαδίκτυο (ιντερνέτ), στο οποίο έχουν καταχωρηθεί απόψεις Aμερικανών, Κορεατών Kαναδών, και Ελλήνων. Στην χώρα μας είτε υπάρχει άγνοια είτε σκόπιμα γίνεται απόκρυψη της πραγματικής φύσης του TKD.
1. Σκοπός της
ύπαρξης τού ανθρώπου
Ποιος είναι ο σκοπός της ύπαρξης του ανθρώπου; Την απάντηση δίνει ο Κύριός μας αλλά και οι ανά τους αιώνες άγιοί του, των οποίων τα σώματα έλειωσαν στην σκληρή άσκηση στη νηστεία, την αγρυπνία, την προσευχή και γενικότερα στην αρετή. Μέσα δε από όλα αυτά έζησαν την εν Χριστώ ελευθερία. Αυτή την απάντηση δίνει και ο διάλογος του Άγιου Σεραφείμ του Σάρωφ με τον Μοτοβιλοφ (παρατίθεται στο τρίτο κεφάλαιο). Σύμφωνα λοιπόν με τον Άγιο, ο σκοπός της χριστιανικής ζωής είναι η απόκτηση του Άγιου Πνεύματος, δηλαδή η βίωση της βασιλείας του Θεού από την εδώ ζωή.
Η ευχή της εκκλησίας
Με την ευχή που ακολουθεί παρακαλούμε το Άγιο Πνεύμα να γίνει οδηγός μας, και να μας καθαρίσει από την αμαρτία και τα αίτιά της. Έχει γίνει μια προσπάθεια απόδοσης στα νέα Ελληνικά.
<<Βασιλεύ ουράνιε…>>
Κύριε μας, Εσύ που είσαι το τρίτο πρόσωπο της Αγίας και ομοουσίου Τριάδος, Παράκλητε, που μας χαρίζεις την γνώση της αλήθειας, που είσαι ταυτόχρονα παντού, είσαι δηλαδή προσωπικός Θεός για τον καθένα μας, και με εσένα είναι γεμάτη όλη η πλάση, ταμείο πρωτίστως όλων των πνευματικών δωρεών και όλων των αναγκαίων υλικών δωρεών για την ζωή μας Εσύ που μας χαρίζεις την πνευματική μας αναγέννηση, έλα σε παρακαλούμε ταπεινά και κατασκήνωσε μέσα μας και καθάρισε μας από την αμαρτία, την πλάνη, την ημιμάθεια, τα πάθη, και σώσε, Αγαθέ, τις ψυχές μας.
Με αυτή την ευχή παρακαλεί με τη δική του θέληση ο χριστιανός το Άγιο Πνεύμα να έλθει και να κατοικήσει μέσα του, να τον μετατρέψει σε ναό. Το Άγιο Πνεύμα σέβεται το αυτεξούσιο του ανθρώπου και περιμένει αυτή την πρόσκληση. Αντίθετα στο TKD, όπως θα δούμε πιο κάτω, παραβιάζεται το αυτεξούσιο μιας και ο άνθρωπος δαιμονοποιείται και νομίζει ότι έχει το δικαίωμα να επιβάλλει την θέληση του σε άλλους, να καταργεί δηλαδή την προσωπικότητα του συνανθρώπου του.
Τα χαρακτηριστικά του Αγίου Πνεύματος
Ο άγιος Σεραφειμ[1] με την προσευχή του βάζει το πνευματικό του παιδί ορατά μέσα στην χάρη του Άγιου Πνεύματος. Δεν καταργεί το πρόσωπο του Μοτοβίλοφ και αυτός δεν τρελαίνεται όπως κάποια από τα θύματα των ανατολίτικων θρησκειών που από τον διαλογισμό φτάνουν να γίνονται φυτά, αλλά αντίθετα γεμίζει ανέκφραστη γαλήνη και ειρήνη, μια ανείπωτη χαρά, μια ασυνήθιστη γλυκύτητα,, εσωτερική θερμότητα, αισθάνεται την ευωδιά του Αγίου Πνεύματος, γίνεται και αυτός όπως ο άγιος Σεραφείμ πλήρης από το Άγιο Πνεύμα
Σύμφωνα με τον άγιο Ιννοκέντιο Μόσχας[2] τα χαρακτηριστικά του Αγίου Πνεύματος είναι, πίστη και φωτισμός, αγάπη, δύναμη, σοφία, χαρά, ευτυχία, και ειρήνη, ταπείνωση, και τέλος προσευχή.
Ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης[3] αναφέρει ανάμεσα στα άλλα ότι το Άγιο Πνεύμα διδάσκει την αληθινή πίστη, είναι το μέσο επικοινωνίας και γνωριμίας με Τον Θεό, χαρίζει, αγάπη, σοφία, γλυκύτητα, χαρά, όραση και γνώση Του Θεού, προσευχή, φωτισμό, δύναμη, κατανόηση των γραφών, ανάπαυση, γεύση της μακαριότητας του παράδεισου από την εδώ ζωή.
Εσωτερική αγιοπνευματική ειρήνη και εξωτερική χαλάρωση
Ένα από τα χαρακτηριστικά του Αγίου Πνεύματος είναι η ειρήνη. Και οι δάσκαλοι του TKD έχουν ειρηνική όψη, σαν προβατόμορφοι λύκοι, και τα σώματά τους είναι χαλαρωμένα από την πολλή γυμναστική. Δεν έχουν αρετή. Μπορεί να πορνεύουν, να διαλογίζονται, να συμμετέχουν σε υποβολές, η ψυχή τους δεν έχει σαν ψυχή της το Άγιο Πνεύμα δεν είναι ζώσα αλλά νεκρή, σε αυτήν κατοικούν δαιμόνια (αυτό κατάλαβα στην σχολή που διδάχτηκα το TKD).
Γιατί χρειαζόμαστε το Άγιο Πνεύμα;
Ο άγιος Ιννοκέντιος μας απαντά ότι <<χωρίς την βοήθεια και την συνεργασία του Αγίου Πνεύματος είναι αδύνατο όχι μόνο να μπούμε στην ουράνια βασιλεία, αλλά κι ένα βήμα να κάνουμε στο δρόμο που οδηγεί εκεί>>.
Καθαρότητα στην πίστη
Συνεχίζοντας ο άγιος μας λέει ότι υπάρχει μια απαραίτητη προϋπόθεση για την απόκτηση του Αγίου Πνεύματος πού είναι η αληθινή πίστη. << Αυτό δίνεται μόνο στους αληθινά πιστούς. Και αληθινά πιστός είναι εκείνος που ομολογεί σωστά την αγία ορθόδοξη πίστη, χωρίς καμιά πρόσθεση ή αφαίρεση ή αλλοίωση, όπως μας την παρέδωσαν οι άγιοι απόστολοι και όπως τη διατύπωσαν και την επικύρωσαν οι άγιοι πατέρες στις Οικουμενικές Συνόδους. Κάθε αμφιβολία ή σόφισμα σε θέματα πίστεως είναι ανυπακοή. Και ο ανυπάκουος δεν μπορεί ποτέ να γίνει ναός και κατοικητήριο του Αγίου Πνεύματος>>
Με αλλά λόγια το να διαλογίζεται κανείς και να προσπαθεί να έχει πνευματική ζωή στην εκκλησία είναι μάταιο. Το TKD (και γενικότερα οι πολεμικές τέχνες) όπως θα δούμε στο επόμενο κεφάλαιο περιέχει ασκήσεις αναπνοής και διαλογισμό εν κινήσει. Είναι μια μορφή γιόγκα που έχει σαν σκοπό την αυτοθέωση (και προσωπική μαρτυρία). Εκτός από την παραπάνω διαπίστωση υπάρχουν και σχολές που κάνουν διαλογισμό πριν ή και μετά την εκπαίδευση.
Είναι σχιζοφρένια να θέλει κάποιος να συνδυάσει τον δρόμο της άκρας ταπείνωσης που βαδίζουν οι άγιοί μας με αυτό της εωσφορικής αυτοθέωσης που μας βάζει η εξάσκηση στο TKD.
Τρόπος απόκτησης του Αγίου Πνεύματος
Ο ίδιος άγιος μας λέει ότι για να αποκτήσει κανείς το Άγιο Πνεύμα τα μέσα είναι τα παρακάτω η καθαρή καρδιά, το αγνό σώμα, η ταπεινοφροσύνη, η υπακοή στην φωνή του Θεού ( του Λόγου του Θεού), η προσευχή, η καθημερινή αυταπάρνηση (κυρίως νηστεία και ελεημοσύνη), η ανάγνωση και ακρόαση της Αγίας Γραφής (ιερών βιβλίων) και η συμμετοχή στα μυστήρια της Εκκλησίας μας και κατεξοχήν στην θεία κοινωνία
Συνεχίζοντας μας λέει ο άγιος << κάθε ψυχή μπορεί να γεμίσει με Άγιο Πνεύμα, αν καθαριστεί από την αμαρτία, απαλλαγεί από την φιλαυτία και ελευθερωθεί από την υπερηφάνεια>>.
Πότε φεύγει το Άγιο Πνεύμα;
Ο άγιος Ιννοκέντιος μας λέει <<Κάθε αμαρτία διώχνει το Άγιο Πνεύμα. Πιο μισητές, όμως, Του είναι από τις σωματικές η πορνεία και από τις ψυχικές η υπερηφάνεια. Το Άγιο Πνεύμα, η τέλεια καθαρότητα, δεν μπορεί να κατοικήσει σε άνθρωπο μολυσμένο με αμαρτίες. Πώς να μείνει στην καρδιά μας, όταν αυτή είναι γεμάτη με μέριμνες, επιθυμίες και πάθη ;>>
Το να ασκείται κανείς σε τέχνη η οποία έχει σκοπό την αυτοθέωση είναι αποτέλεσμα άγνοιας ή υπερηφάνειας. Αυτές από μόνες τους διώχνουν το Άγιο Πνεύμα. Πάει δηλαδή περίπατο ο αγώνας για την βίωση της βασιλείας Του Θεού. Συνεχίζοντας ο άγιος Σιλουανός μας λέει:
Πλάνη και θεραπεία
<<Στην πλάνη πέφτει κανείς είτε από απειρία είτε από υπερηφάνεια,. Εάν κανείς πέσει σε πλάνη από άγνοια τότε ο Κύριος τον θεραπεύει γρήγορα, εάν όμως πέσει σε πλάνη από υπερηφάνεια, τότε θα υποφέρει για πολύ καιρό η ψυχή, ώσπου να μάθει την ταπείνωση, και τότε θα θεραπευτεί από τον Κύριο>>.
Αν κάποιος έχει πέσει στην πλάνη του TKD, ανάλογα με το αν προέρχεται η πτώση αυτή είτε από άγνοια είτε από υπερηφάνεια ανάλογος είναι και ο τρόπος και ο χρόνος απεξάρτησης από αυτό.
Εμπόδια στον δρόμο
Σύμφωνα με το Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, στο βιβλίο του Αόρατος Πόλεμος αναφέρονται τρία πράγματα πού εμποδίζουν τον άνθρωπο από το να βιώσει την βασιλεία του Θεού. Αυτά είναι ο κόσμος, ο διάβολος και ο εαυτός κάθε ενός από εμάς.
Ψυχολογικά προβλήματα και Άγιο Πνεύμα
To TKD επειδή περιέχει έντονη γυμναστική μειώνει τα τυχόν ψυχολογικά προβλήματα του ασκουμένου (έτσι αποδεικνύουν νευρολογικές μελέτες σε σχέση με την γυμναστική). Αν κανείς διαβάσει βουδισμό, ταοϊσμό περί τηλεπάθειας κ.τ.λ. και σταματήσει το TKD μπορεί να υποφέρει από φοβίες, μανία καταδιώξεως και να έχει ψυχολογικά προβλήματα. Αυτά φεύγουν με το μυστήριο της ιεράς εξομολογήσεως και το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, δηλαδή γενικότερα με την πνευματική ζωή μέσα από την οποία το Άγιο Πνεύμα καθαρίζει τις κηλίδες από τον χιτώνα του χριστιανού, αναπλάθει την αρετή της ψυχής και ξαναφέρνει τον πιστό στο σημείο που ήταν όταν βαπτίστηκε. Διαφορετικά, αν δεν ανατρέξει στην εκκλησία, μπορεί κανείς να χρειαστεί υποστήριξη από νευρολόγο…
Επίλογος κεφαλαίου
Σε αυτό το πρώτο κεφαλαίο προσπάθησα να δώσω με λόγια απλά, λόγια αγίων με σεβασμό σε αυτούς, τον σκοπό της χριστιανικής ζωής, να εκθέσω την εμπειρία τους ως προς το τρίτο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, παραθέτοντας ακόμη και κάποιες δικές μου παρατηρήσεις. Από τα λόγια των αγίων μας γίνεται φανερό ότι η άσκηση στο TKD είναι ασυμβίβαστη με την ορθόδοξη λατρεία, και ή πείρα δείχνει ότι κάποιες φορές μπορεί να βλάψει την ψυχική υγεία του ασκουμένου.
Πηγές κεφαλαίου
1. Αγίου Σιλουανού από το φυλλάδιο αριθμός 24 «Η Φωνή των πατέρων, Οσίου Σιλουανού Αθωνίτου, Η γνωριμία με τον Θεό», έκδοση ΣΤ’, Ιερά μονή Παρακλήτου Ωρωπός Αττικής.
2. Αγίου Ιννοκεντίου Μόσχας από το φυλλάδιο αριθμός 25 «Η φωνή των πατέρων, Αγίου Ιννοκεντίου Μόσχας, Η πνοή του Αγίου Πνεύματος», έκδοση Α’, Ιερά μονή Παρακλήτου Ωρωπός Αττικής.
3. Αγίου Σεραφείμ του Σάρωφ από τον διάλογο του με τον Μοτοβίλωφ, σελ 47 –59 από το βιβλίο «Ο Άγιος της Χαράς (‘Άγιος Σεραφείμ του Σάρωφ και η Ορθόδοξη πνευματική εμπειρία>> του Harry M. Boosalis, έκδοση «Η έλαφος»
4 Αγίου Νικοδήμου από Αόρατο Πόλεμο.
5 κηρύγματα του π. Ιωάννη Χαντζηθανάση και άλλων πατέρων
6 προσωπικές παρατηρήσεις
Τae
Κwon Do (ΤΚD)
Το TKD είναι μια πολεμική τέχνη που περιέχει μια πνευματική οδό (ένα DO), ένα μονοπάτι πνευματικής ανάπτυξης του ασκουμένου. Είναι παράλληλα και ολυμπιακό άθλημα. Σε αυτό το κεφάλαιο θα αναφερθώ στο σκοπό του, θα ασχοληθώ επίσης με κάποια πληροφορία που σχετίζεται με αυτό.
Ιστορία του to TKD
Σύμφωνα με την ιστοσελίδα www.barrel.net η άσκηση σε πολεμικές τέχνες άρχισε στην Κορέα γύρω στα 50 π. Χ., αργότερα στο βασίλειο των Silla μία τάξη ευγενών νέων (HwaRang = ανθηρή νεολαία) που ασκούταν σε διάφορες πολεμικές τέχνες. Ο αρχαίος κώδικας τιμής των νέων αυτών πολεμιστών αποτελεί το φιλοσοφικό (σημείωση δική μου: «και θρησκευτικό» ) περιεχόμενο του TKD.
Η Κορέα από το 1910 έως το τέλος του δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου ήταν κάτω από την κατοχή της Ιαπωνίας. Μετά τον πόλεμο και την ήττα των Ιαπώνων στην Κορέα εμφανίστηκαν πολλές διαφορετικές πολεμικές σχολές και, στα 1955 ενώθηκαν σαν Tae Soo Do. Αργότερα στα 1957 η τέχνη ονομάστηκε Tae Kwon Do. Εύκολα ένα μάτι μπορεί να διακρίνει ομοιότητες στις κινήσεις των χεριών με το Ιαπωνικό καράτε.
Υπάρχουν δυο ομοσπονδίες TKD ή ITF, που ασκεί πιο παραδοσιακό TKD, και η WTF. Η πολεμική αυτή τέχνη έγινε ολυμπιακό άθλημα το 2000.
Θρησκείες στην σύγχρονη Κορέα
Ποιες είναι οι θρησκείες στην χερσόνησο της Κορέας;
Με βάση την ιστοσελίδα http://atheism.about.com στην Νότια Κορέα (πηγή CIA) υπάρχουν 49% Ετερόδοξοι Χριστιανοί, 47% Βουδιστές, 3% οπαδοί του Κομφούκιου, και το υπόλοιπο του πληθυσμού αποδέχεται άλλες θρησκείες. Από αυτή την χώρα προέρχεται το TKD.
Στην ιστοσελίδα http://welcome.korea.com/ αναφέρεται ότι στην Σεούλ υπάρχει και Ορθόδοξη εκκλησία όπου ή Θεία Λειτουργία γίνεται στα Ελληνικά και τα Κορεάτικα.
Καθαρότητα πίστης και (ασιατική) Κορεάτικη νοοτροπία
Στην σελίδα www.shs.ohio-state.edu βρήκα μια αναφορά στο θρησκευτικό γίγνεσθαι της Κορέας (μητέρας του TKD). Μας λένε λοιπόν από το Πανεπιστήμιο του Οχάιο ότι << …Πολλοί Κορεάτες ακολουθούν περισσότερες από μία θρησκείες. Για παράδειγμα, πολλοί που εστράφησαν στον Χριστιανισμό συνεχίζουν την λατρεία στις παραδοσιακές θρησκείες …>>
Όπως θα δούμε πιο κάτω το TaeKwoDo είναι ένα θρησκευτικό μίγμα. Έτσι εξηγούνται τα σύμβολα της σημαίας της Κορέας.
Το βιβλίο των αλλαγών I’ Ching
Μεγάλο ρόλο στην κουλτούρα της Κορέας παίζει το αποκρυφιστικό βιβλίο μαντικής τέχνης I’ Ching ή κατά άλλη ονομασία Βιβλίο των αλλαγών. Έχω στα χέρια μου την μετάφραση του στα Ελληνικά όπως το έχει αποδώσει ο νεοεποχίτης Κέυση, εκδόσεις Spartan. Το βιβλίο αποτελείται από εξήντα τέσσερα εξάγραμμα. Στο κεφάλαιο με τίτλο «Ζητώντας τη συμβουλή του μαντείου» συνιστά στον αναγνώστη να ρίχνει διαδοχικά κέρματα προκειμένου να πληροφορηθεί ποιο εξάγραμμo αποτελεί απάντηση στο ερώτημα του.
Συμφωνα με την ιστοσελίδα www.bartleby.com το βιβλίο αυτό συνδυάζει τον Κομφουκιανισμό με την ταοϊστική φιλοσοφια (γιν – γεν).
Είναι γνωστό ότι ο διάβολος κάνει ψευτο-θαύματα και υπολογίζει ένα πιθανό μέλλον για τον οπαδό του, αν αυτός καταφύγει στην οποιαδήποτε μαντική τέχνη. Αυτά όμως δεν ισχύουν για εμάς που μας ελευθέρωσε το αίμα του Χριστού. Αυτό το πανάγιο σώμα και αίμα του Χριστού μέσα από το Άγιο δισκοπότηρο, μας κρατά ελεύθερους από τον διάβολο.
Μαντική τέχνη και TKD
Σ’ ένα από τα δυο TKD (WTF), οι φόρμες μέχρι την μαύρη ζώνη είναι αφιερωμένες στα αρχικά οκτώ εξάγραμμα του μαντικού βιβλίου Ι’Ching (www.barrel.net/patterns.html).
Στο βιβλίο του Cook, “Taekwondo, Ancient Wisdom for the modern Warrior”, ένα βιβλίο που προλογίζει ο Richard Chun, ο οποίος κατέχει μαύρη ζώνη 9 νταν, υπάρχει φωτογραφία ασκουμένων στη πολεμική τέχνη που ασχολούνται με την μαντική τέχνη μέσω του I’Ching (σελ 60).
Η σημαία της Κορέας
Σε πολλές σχολές του TKD υπάρχει η σημαία της Κορέας. Η σημαία αυτή σύμφωνα με το www.barrel.net έχει την φιλοσοφική της βάση στην Κινέζικη παραδοσιακή φιλοσοφία για το Γιν και το Γιεν (θρησκεία θα έλεγα). Ονομάζεται Taeguk και αποτυπώνει επάνω της περιληπτικά τις ιδέες του (αποκρυφιστικού) βιβλίου των αλλαγών I’ Ching.
Αποτελείται από τρία μέρη, τον άσπρο φόντο πού σημαίνει ειρήνη, τον κόκκινο και μπλε κύκλο που απεικονίζει το ταοϊστικό σύμβολο του γιν και του γιεν και τέσσερα τρίγραμμα ένα σε κάθε γωνία. Τα τρίγραμμα συμβολίζουν τον ουρανό, την φωτιά, το νερό και την γη. Εμπεριέχουν ένα δεύτερο συμβολισμό. Συμβολίζουν την ισορροπία ανάμεσα στα αντίθετα.
Σε αυτά τα σύμβολα ο ασκούμενος υποκλίνεται πριν μπει στο χώρο άσκησης όπου είναι κρεμασμένη η καθ’ όλα σεβαστή αυτή σημαία πλην όμως γεμάτη σύμβολα ξένα προς τον ορθοδοξία.
Φανταστείτε μια σημαία να έχει σαν σύμβολα τέσσερα τραπουλόχαρτα και στη μέση ένα αναποδογυρισμένο φλιτζάνι ελληνικού καφέ, θα καταδεχόταν κανένας να υποκλιθεί; Ίσως εμάς τους νέο-Έλληνες μας ελκύει το μακρινό και το ξένο αντί να δούμε την αλήθεια που είναι κοντά μας, δίπλα μας.
Ποιος είναι ο σκοπός του TKD;
Στην ιστοσελίδα www.taekwondobible.com, (βίβλος = πανδέκτης του TKD) υπάρχει ή πληροφορία που αποδεικνύει ότι η πολεμική αυτή τέχνη έχει σαν βάση της τις ανατολίτικες δοξασίες του βουδισμού, του ταοϊσμού και την φιλοσοφία του Κομφούκιου.. .
Σε ελεύθερη απόδοση μεταφράζω τμήμα από τον πρόλογο του κειμένου Nannangbi που ο Choi, Chi-Won, έγραψε. Μας λέει λοιπόν << υπάρχει μια ισχυρή πνευματική οδός στην Κορέα το Pung Ryo Do… Αυτή η οδός περιλαμβάνει αυτές τις τρεις αρχές, τού κομφουκιανισμού του Βουδισμού και του Ταοϊσμού, φωτίζοντας όλο το ανθρώπινο γένος. Αυτοί πού βαδίζουν αυτή την πνευματική οδό τιμούν τους γονείς τους καθώς επίσης αφοσιώνονται στην πατρίδα τους, πράγμα που είναι η διδασκαλία του Κομφούκιου… κ.τ.λ.>>
Ο συγγραφέας του ηλεκτρονικού βιβλίου (On Samjae and Kang-Yu) χρησιμοποιεί τα παραπάνω για να μας τονίσει ότι <<… η φιλοσοφία του Pung Ryo Do είναι η ουσία της φιλοσοφίας του TKD…>>.
Με άλλα λόγια οι Κορεάτες είναι ξεκάθαροι. Λένε ποιοι είναι ανοικτά. Όποιος θέλει ακολουθεί. Στην Ελλάδα διδάσκεται το ίδιο TaeKwoDo. Εδώ οι δάσκαλοι γιατί δεν μιλάνε για τα παραπάνω;
Τι είναι το TKD
Είδαμε ποιος είναι ο σκοπός του. Όμως τι είναι το TKD; Στο ερώτημα αυτό βρήκα και στο διαδίκτυο μερικές ενδιαφέρουσες απόψεις.
Στην ιστοσελίδα http://www3.telus.net/st_simons/arm07.htm υπάρχει αναδημοσιευμένο ένα αγγλικανικό άρθρο από το περιοδικό Anglicans for Renewal Magazine του Φεβρουαρίου του 2000. Σε ελεύθερη μετάφραση ο τίτλος του είναι: ‘ΤάεΚβοΝτο και πολεμικές τέχνες, Απλή άσκηση ή δούρειος ίππος;’. Ο συγγραφέας αφού αναφέρει πολλά, καταλήγει ότι << Συμπερασματικά, η έρευνά μου και η προσωπική εμπειρία με οδήγησε στο συμπέρασμα ότι το TKD και οι πολεμικές τέχνες δεν είναι απλή άσκηση, αλλά είναι βουδιστικές πρακτικές διαλογισμού…>> στην συνέχεια αναφέρει ότι η άσκηση αυτή ταυτίζεται με την είσοδο στα πρώτα στάδια του ανατολίτικου αποκρυφισμού. Συγγραφέας του άρθρου είναι ο Αγγλικανός πάστορας Ed. Hird.
Η Μαρία Δημητριάδου στην ιστοσελίδα http://www.maria-dimitriadou.net/martialarts.html αναφέρει ανάμεσα σε πολλά ότι οι φόρμες στις πολεμικές τέχνες είναι διαλογισμός εν κινήσει και μια πολεμική τέχνη είναι μορφή γιόγκα. Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε και στο περιοδικό Διάλογος, τ.23, Ιανουάριος-Μάρτιος 2001
Στην ιστοσελίδα web.otenet.gr/martialartsclub/yoga1.htm υπάρχει μια δημοσίευση από οπαδούς των πολεμικών τεχνών, που καταλήγει σε συμπεράσματα διαφόρων ασκουμένων στις πολεμικές τέχνες, σύμφωνα με τα οποία τελικά μια πολεμική τέχνη, όπως και το TKD, φέρνει τον άνθρωπο στο ίδιο σημείο που θα τον έφερνε η γιόγκα.
Στο βιβλίο του Doug Cooκ, <<>> (TKD αρχαία σοφία για τον μοντέρνο πολεμιστή), υπάρχουν τρία κεφάλαια για τον διαλογισμό. Το πρώτο έχει τίτλο Poomse-Moving Meditation (δηλαδή Φόρμες – Κινούμενος διαλογισμός). Εκεί ο κάτοχος 3ου νταν και συγγραφέας του βιβλίου επιβεβαιώνει ότι το TKD περιλαμβάνει διαλογισμό εν κινήσει. Στο δεύτερο κεφάλαιο ο Cook περιγράφει τα κέρδη που έχει κανείς από τον διαλογισμό (από την εωσφορική πορεία δηλαδή προς την αυτοθέωση). Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζει μια μορφή διαλογισμού που λέγεται Active meditation (δηλαδή Δραστικός διαλογισμός) σαν τμήμα της εκπαίδευσης σε αυτή την πολεμική τέχνη.
Όταν είχα ρωτήσει το δάσκαλο που μου δίδασκε το TKD, για το τι σχέση έχει με την γιόγκα, μου είπε ότι είναι μορφή γιόγκα.
Σύμφωνα με τα παραπάνω το TKD είναι μια μορφή γιόγκα και σαν τέτοια περιλαμβάνει αναπνοές, διαλογισμό εν κινήσει με την άσκηση στις φόρμες και διαλογισμό στην στάση του λωτού (σταυροπόδι) όπως τον διδάσκουν στην Ινδία ή στην Κορέα.
Τι είναι διαλογισμός εν κινήσει;
Για να πάρει κάποιος μια ζώνη στο TKD, χρειάζεται να μάθει να εκτελεί κάποιες χορογραφίες, όπως τις ονομάζει ο Cook, δηλαδή τις φόρμες του TKD. Αυτή η επαναλαμβανόμενη εκτέλεση των κινήσεων αυτών είναι ουσιαστικά μορφή διαλογισμού γιατί εκπαιδεύει την φαντασία του ανθρώπου εναντίων φανταστικών αντιπάλων με σκοπό πάντα την αυτοθέωση.
Κάποιες φορές αυτοί που διαλογίζονται είτε βλέπουν δαίμονες, κατά παραχώρηση Θεού πάντα όχι κατά την δική τους βούληση, είτε δαιμονίζονται (αυτό αποτελεί μαρτυρία μιας ανώνυμης μοναχής).
Ο χώρος άσκησης ονομάζεται χώρος φώτισης δηλαδή χώρος αυτοθέωσης που επιτυγχάνεται μέσω του διαλογισμού.
Οι πατέρες λένε (άγιος Νικόδημος, βλέπε Συμβουλευτικό Εγχειρίδιο), ότι η φαντασία είναι αποτέλεσμα της πτώσης του ανθρώπου. Ο Αδάμ πριν την πτώση δεν είχε φαντασία, το ίδιο και ο διάβολος πριν την πτώση δεν είχε φαντασία. Ο Χριστός δεν είχε, όσο ήταν στην γη φαντασία. Μέσω της φαντασίας ο διάβολος προσπαθεί και πολλές φορές, αλίμονο, ελέγχει τον άνθρωπο, του προσφέρει γυάλινες χάντρες και του παίρνει ότι ποιο ακριβό έχει, την αθάνατη ψυχή του.
Ki ή Chi και TKD
Σύμφωνα με τον Cook, όπως ο ίδιος αναφέρει στο μικρό γλωσσάρι που περιλαμβάνει στο βιβλίο του (δες σελ. 213) το κι είναι όρος που χρησιμοποιείται από Ιάπωνες και Κορεάτες και δηλώνει την εσωτερική δύναμη ζωής η οποία ενισχύει την όποια τεχνική αυτών που ασχολούνται με τις πολεμικές τέχνες.
Σύμφωνα με την Κυπριακή ιστοσελίδα http://www.shiatsu.com.cy/kig.htm το Κι είναι το βασικό /πρωταρχικό υλικό /συστατικό του Σύμπαντος, η ιστοσελίδα αναφέρει και πολλά αλλά. Νομίζω ότι αυτή η θέση έχει να κάνει με την μονιστική αντίληψη των πραγμάτων ότι όλα αποτελούνται από ένα υλικό το ίδιο και ίσως αν το επεκτείνουμε πιο πολύ καταλήγουμε ότι ο άνθρωπος αφού είναι ένα και το αυτό με Τον Θεό είναι και ο ίδιος Θεός αλλά δεν το ξέρει. Σκοπός δε της ζωής του είναι η γνώση ότι είναι Θεός, γνώση που την αποκτά με την πολεμική τέχνη, ανεξάρτητα πάντα από ηθική και αρετές. Σε ακραίες περιπτώσεις ο άνθρωπος χάνει την προσωπικότητα του και τρελαίνεται γίνεται φυτό. Αυτούς τους ανθρώπους που δεν μπορούν να αυτοεξυπερετηθούν λόγω της παράλογης άσκησής τους, τους θεωρούν φωτισμένους σε περιοχές της Ινδίας όπως αναφέρει ο Φαρασιώτης στο βιβλίο του (βλέπε πιο κάτω).
Ο Cook πάλι σ’ ένα άρθρο του με τίτλο ‘Ki Energy’, στην ιστοσελίδα http://www.blackbeltmag.com αναφέρει ότι ο Reed ορίζει το Ki σαν ‘Παγκόσμια ενέργεια, ικανή για άπειρη επέκταση και συμπίεση, η οποία μπορεί να κατευθυνθεί από το μυαλό αλλά δεν περιέχεται σε αυτό’. Ο Fa Xiang Hou λέει ότι το κι ή τσι ‘Κυκλοφορεί σε όλα τα ζώντα όντα και είναι σύνθεση γι και γεν δυνάμεων’. Πιο κάτω ο Cook σημειώνει ότι στους τρόπους απόκτησης του κι συμπεριλαμβάνονται ο διαλογισμός και οι βαθιές αναπνοές, ότι δηλαδή γίνεται στο TKD.
Εμείς οι ορθόδοξοι αυτό που πρωτίστως πρέπει να επιδιώκουμε είναι η απόκτηση του Αγίου Πνεύματος. Δεν πιστεύουμε στην μονιστική αντίληψη ότι ο άνθρωπος είναι Θεός. Θα θέλαμε πολύ να είμαστε θεωμένοι, κατά χάρη πάντα.
Ο ρόλος του δασκάλου
Ο δάσκαλος είναι αυτός που εκπαιδεύει τον μαθητή στην τεχνική και στην φιλοσοφία του ΤΚD, είναι ουσιαστικά ο οδηγός στο Do, στο μονοπάτι της πολεμικής τέχνης. Βάζει τον μαθητή να κάνει τον διαλογισμό εν κινήσει (φόρμες) και τον διδάσκει λιγότερο ή περισσότερο βουδισμό, ταοϊσμό, κομφουκιανισμό ακόμη και χωρίς πολλά λόγια, είτε ο ίδιος το ξέρει, είτε όχι.
Στο Ευαγγέλιο είναι γραμμένο ότι δεν πρέπει να αποκαλούμε άλλο διδάσκαλο εκτός από τον Χριστό. Ο δάσκαλος του TKD παίζει τον ρόλο ενός αντί του Χριστού, κάποιου που διδάσκει ξένα και αντίθετα προς την παράδοση την γραπτή και προφορική της Ορθοδόξου εκκλησίας μας. Οι πνευματικοί που δίνουν ευλογία σε πνευματικά παιδιά τους να συμμετέχουν σε τέτοιες τέχνες είναι σίγουρα σε πλάνη ή σε άγνοια (αν το κάνουν για λόγους λεγόμενης οικονομίας ο Θεός να τους φωτίσει).
Ο Master του TKD
Για μας του ορθόδοξους ο ιδανικός χριστιανός δηλαδή ο πραγματικός χριστιανός είναι ο άγιος του Θεού, αυτός που έχει το Άγιο Πνεύμα μέσα του. Ποιος είναι ο ιδανικός δάσκαλος του ΤΚD; ποιο είναι το κύριο χαρακτηριστικό του;
Σύμφωνα με την Μαρία Δημητριάδου (δες στην ιστοσελίδα που αναφέρω ποιο πάνω) η όλη ιστορία είναι ο έλεγχος του κι η τσι της λεγόμενης <<εσωτερικής ενέργειας> που μπορεί να μετατρέψει τον ασκούμενο σε υπεράνθρωπο και ικανό να σκοτώνει ακόμη και από απόσταση ή ακόμη μπορεί να χρησιμοποιεί την ενέργεια αυτή για θεραπευτικούς λόγους. Για την θεραπεία χρησιμοποιεί βελονισμό, μασάζ, βότανα.
Ο Cook στο κεφαλαίο, The Holistic Approach του βιβλίου που ανέφερα πιο πάνω (δηλαδή «Η ολιστική προσέγγιση») σελ. 37 αναφέρει ότι αυτοί που αφιερώνουν την ζωή τους στο να γίνουν παράδειγμα στον χώρο των πολεμικών τεχνών, επιπρόσθετα με την εμφανή σωματική άσκηση πρέπει να ασχοληθούν με θέματα όπως ανατομία, διαλογισμό, ηθική, θεραπευτική, παιδαγωγική, διατροφή και Ανατολική φιλοσοφία (σημείωση δική μου συχνά ο ταοϊσμός και βουδισμός αναφέρονται σαν φιλοσοφίες παρά σαν θρησκείες). Επιβεβαιώνει δηλαδή την Μαρία Δημητριάδου.
ΜΜΕ, Ελληνική κοινωνία και TKD
Οι πολεμικές τέχνες και πιο ειδικά το TKD, επειδή είναι και ολυμπιακό άθλημα, προβάλλονται μέσα από τα ΜΜΕ. Υπάρχουν ταινίες και βιβλία για πολεμικές τέχνες, Έλληνες πρωταθλητές του TKD που φέρνουν μετάλλια από διεθνείς αγώνες. Υπάρχει όμως άγνοια της πραγματικής φύσης των πολεμικών τεχνών.
Διαλογισμός, κι ή τσι και ορθοδοξία
Ο π. Παϊσιος είχε πει ότι υπάρχει μόνο ο Θεός και ο διάβολος. Αυτό επαλαμβάνεται συνέχεια μέσα στο βιβλίο ‘Οι γκουρού, ο νέος και ο γέροντας Παϊσιος’ του Φαρασιώτη, οι ενέργειες του κι ή τσι δηλαδή τα σπασίματα, τα θανατηφόρα κτυπήματα εξ αποστάσεως ή ο βελονισμός και το μασάζ ή πρέπει να είναι του Θεού ή του διάβολου. Ο άνθρωπος δεν είναι Θεός έχει μια κατά χάριν αθάνατη ψυχή που φτιάχνεται μια φορά από τον Δημιουργό και έχει περιορισμένες ενέργειες. Η υποβολή που έκαναν σε εμένα (δες το επόμενο κεφάλαιο) οι δάσκαλοι του TKD, που λόγω της συνεχούς άσκησης είχαν μεγάλη ποσότητα κι, το οποίο και το κατεύθυναν πάνω μου, είναι ενέργεια μάγων, το κι τους είναι ενέργεια των δαιμόνων. Άλλο τώρα αν αυτοί πίστευαν ότι είναι ανθρώπινη τηλεπαθητική ενέργεια.
Ο διαλογισμός εν κινήσει, οι αναπνοές ο διαλογισμός στη στάση του λωτού, είναι οι τεχνικές συγκέντρωσης του κι ή τσι αλλά είναι και τα μέσα για την αυτοθέωση και τον φωτισμό. Ο ασκούμενος στο Do (μονοπάτι πνευματικής ανάπτυξης) θα αλλάξει, θα ακολουθεί μια πνευματική οδό αντίθετη από το την οδό του Ευαγγελίου. Αν κανείς διαβάσει στο βιβλίο της Μαρίας Δημητριάδου «Η αλήθεια για τις πολεμικές τέχνες >> τις εμπειρίες των ασκούμενων θα καταλάβει τι εννοώ.
Ιδρώτας στο παρκέ, κόπος, χρόνος, χρήματα και στο τέλος να κινδυνεύει κανείς να χάσει την υγειά του σωματική και ψυχική. Αν όμως έρθει στην εκκλησία που η εξομολόγηση, η θεία μετάληψη, η Κυριακάτικη Θεία λειτουργία και γενικότερα η ζωοφόρος επικοινωνία με τον Θεό είναι δωρεάν, ο άνθρωπος θα βαδίσει την ατραπό, το μονοπάτι της σωτήριας, παρόλο που η οδός αυτή είναι στενή και τεθλιμμένη.
Σύμφωνα με τους πατέρες πρέπει κανείς πρώτα να διψάσει για τον Θεό, να αισθανθεί όπως ο άσωτος της παραβολής και να θελήσει να δροσιστεί από το νερό που δρόσισε την Σαμαρείτιδα γυναίκα, όταν ο Κύριος του το προσφέρει. Τότε ο Θεός αφού βρει την πόρτα ανοικτή, παρόλο που το σπίτι της ψυχής θα είναι βρώμικο από τα πάθη, την αμαρτία και την πλάνη, θα καταδεχτεί να μπει και θα το ξανακάνει καινούργιο, καθαρό, λαμπερό.
3. Θέωση και αντι-θέωση
Στο τρίτο και τελευταίο κεφάλαιο υπάρχει μια μεγάλη αντίθεση. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει τον διάλογο του αγίου Σεραφείμ του Σάρωφ με το Μοτοβιλοφ σαν παράδειγμα αγιοπνευματικής εμπειρίας. Ακολουθεί σχολιασμός του διαλόγου με έμφαση στην διαφορές ανάμεσα στην αγιοπνευματική εμπειρία και τις εμπειρίες που είχα στην σχολή και αργότερα. Και τέλος το δεύτερο μέρος ακολουθεί η προσωπική μαρτυρία.
Σχόλια πάνω στον διάλογο του Αγίου Σεραφείμ με Μοτοβίλοφ
Για την μεταφυσική αυτή εμπειρία που περιγράφεται θα μπορούσε να πει κανείς πολλά. Θα ήθελα να επισημάνω τα παρακάτω σημεία:
Ο άγιος Σεραφείμ σέβεται το αυτεξούσιο του Μοτοβίλοφ, σε αντίθεση όπως θα δούμε πιο κάτω με το TKD όπου συμβαίνουν υποβολές.
Ο άγιος πληροφορείται την επιθυμία του Μοτοβίλοφ μέσα από το Άγιο Πνεύμα, δεν υπάρχει καμία μορφή <<τηλεπάθειας>> όπου ο διάβολος θα σφυρίξει στο αυτί του καθενός το ίδιο πράγμα έτσι ώστε να φανεί κάποια αόρατη επικοινωνία.
Ο π. Σεραφείμ με την προσευχή του που φτάνει στον Θεό μέσω Του Αγίου Πνεύματος τον πείθει να χαρίσει στον Μοτοβίλοφ τις εμπειρίες αυτές. Δεν διαλογίζεται ούτε εφαρμόζει κάποιες τεχνικές αυτοθέωσης αλλά με την ταπείνωση του, την αρετή του, ελκύει την Θεία χάρη και προκαλεί το θαύμα.
Ο Μοτοβίλοφ δεν τρελαίνεται αλλά ευφραίνεται από το Άγιο Πνεύμα, γιατί ο Θεός παραχώρησε την εμπειρία ανάλογα με τις αντοχές του. Αντίθετα όταν ο διάβολος βάζει τους ανθρώπους να διαλογίζονται, μέσα στην κακία του, φτάνει μέχρι σημείου να τους τρελάνει (ύστερα από Θεϊκή παραχώρηση αν για το άνθρωπο δεν υπάρχει τίποτα πιο καλό).
Τέλος θα ήθελα να τονίσω ότι δεν καταργείται το πρόσωπο ούτε του π. Σεραφείμ ούτε του Μοτοβίλοφ. Ο Θεός είναι προσωπικός, αυτοί είναι και παραμένουν ανεξάρτητα πρόσωπα, συμμετέχουν στην εμπειρία σε διαφορετικό βαθμό παραμένοντας ξεχωριστά πρόσωπα. Δεν υπάρχει καμία απορρόφηση από Τον Θεο, αλλά γίνεται ορατή ή συγκατάβαση Του Θεού να ελεήσει τα δημιουργήματα του.
Προσωπική μαρτυρία
Η ιστορία είναι αληθινή, χρονικά τοποθετείται από το 1985 μέχρι το 1989, τα πρόσωπα υπαρκτά, σκόπιμα χρησιμοποιώ άλλα ονόματα γιατί δεν θέλω να κρίνω τούς ανθρώπους αυτούς, αλλά τις πράξεις τους, μήπως και κάποιοι έχουν αλλάξει… Κάποιοι από αυτούς βρίσκονται ακόμη σε πλάνη, μάλιστα πατάνε με το ένα πόδι στο TKD και με το άλλο στην ορθοδοξία, όπως λέει το τραγούδι «πότε Ιησούς και πότε Ιούδας».
Πρόσωπα της Ιστορίας
Ο γράφων την ιστορία. Ήμουν άθεος μαρξιστής. Στο στρατό δεν έκανα τον σταυρό μου. Μετά τον Στρατό στην διάρκεια των σπουδών μου στο Αμερικανικό κολέγιο ασχολήθηκα με το TKD, έκανα σχολή στο κολέγιο, Για ένα διάστημα διάβασα βιβλία για το Ζεν (έκδοση του βουδισμού στην Ιαπωνία), τον Ταοϊσμό, τις πολεμικές τέχνες, την τηλεπάθεια. Έκανα πειράματα τηλεπάθειας (έτσι νόμιζα τότε), είχα δηλαδή πέσει στην πλάνη ότι ο άνθρωπος είναι θεός και έχει πνευματικές δυνάμεις. Εύκολα ένας άθεος γίνεται γιόγκι γιατί ουσιαστικά θεοποιεί τον εαυτό του… Μου είχε κάνει εντύπωση ότι καταλάβαινα (σαν κάποιος να μου το ψιθύριζε), αν κάποιος συνασκούμενος είχε ασχοληθεί πιο παλιά με άλλη πολεμική τέχνη ή με βάρη.
Ο Λάκης είναι οδηγός σε κάποιο δήμο των βορείων προαστίων. Με είχε πάει στην σχολή, είχε πάρει μέρος στην υποβολή που είχε γίνει, το παραδέχτηκε και μου ανέφερε και κάποιους άλλους που είχαν πάρει μέρος.
Η Ελένη είναι η αδελφή του δασκάλου Άκη, η κοπέλα για χάρη της οποίας έγινε η υποβολή. Είχε μαύρη ζώνη κ’ έκανα μαζί της πειράματα τηλεπάθειας. Μου άρεσε αλλά κάτι με σταμάταγε σ’ αυτή την γυναίκα. Νόμιζε έντονα ότι είναι χριστιανή παρόλο τις φόρμες που ήξερε και τον διαλογισμό που έκανε μέσω της άσκησης, και παρόλο την υποβολή στην οποία είχε πάρει μέρος.
Ο Άκης, δάσκαλος της πολεμικής τέχνης, είχε μαύρη ζώνη ‘τρία νταν’. Είχε Έλληνα δάσκαλο και ήταν μπερδεμένος. Έλεγε πολλά πράγματα αντιφατικά, μίλαγε δηλαδή για το σχέδιο του Θεού ή ‘σκέψου την Ελένη, είναι από τον Θεό και άλλη φορά μου είχε πει ότι χρειάζομαι δάσκαλο (πνευματικό οδηγό ή γιόγκι) ή ότι το Tae Kwon Do είναι το ίδιο με την γιόγκα (γιατί περιέχει ασκήσεις αναπνοής αλλά και διαλογισμό εν κινήσει). Έκανε τον σταυρό του από την μια και από την άλλη είχε δεσμό με μια κοπέλα που ήταν και μέντιουμ. Έδειχνε να πιστεύει μέσα του ότι ο Θεός είναι ένα βουνό και η κάθε πίστη είναι ένα μονοπάτι που οδηγεί σε αυτόν. Πρέπει να καταλάβαινε την σκέψη μου, έτσι νόμιζα τότε, γιατί κάποιες φορές γινόταν ό,τι σκεφτόμουν, και ο ίδιος έλεγε ότι το Tae Kwon Do είναι ανίκητο και δίνει πολλά. Διάβαζε βιβλία περί Θεοσοφίας, και τηλεπάθειας και πρέπει να είχε κάνει πειράματα σχετικά. Είχε πάρει μέρος στην υποβολή και ίσως γι’ αυτόν να ήταν ένα πείραμα τηλεπάθειας. Είχε πεισθεί ότι μέσα του βρίσκεται ή αλήθεια, ο Θεός (θέση του μονισμού ότι δηλαδή όλοι είμαστε κομμάτι Του Θεού, όχι δημιουργήματα Του με χωριστή προσωπικότητα, και στόχος μας είναι να ενωθούμε με Αυτόν χάνοντας όμως την προσωπικότητα μας). Μία άλλη φορά έλεγε πως κανείς πρέπει να κάνει θυσίες για το TKD, αν το αγαπά, όπως για παράδειγμα να σταματήσει τις σπουδές του και να αφιερωθεί σ’ αυτό… Μάλιστα κάποτε μου είχε πει ότι δέχεται και οικονομικές εισφορές...
Ο Μάκης, δάσκαλος, πήρε μέρος στην υποβολή. Ο δαίμονας χρησιμοποίησε την φωνή του, και αναγνώρισα την φωνή αυτή αργότερα σε μια επίδειξη.
Ο Ρόμπερτ Νατζαμύ, γιόγκι, έχει δημιουργήσει το κέντρο Αρμονική Ζωή στο Χαλάνδρι.
Όνειρα Οράματα στην παράδοση της εκκλησίας
Στην παράδοση της εκκλησίας αναφέρεται ότι δεν πρέπει να δίνουμε σημασία σε όνειρα ή οράματα γιατί μπορεί να είναι παγίδες από τον διάβολο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό της αγίας Πελαγίας στην Τήνο όπου ή αγία δεν έκανε υπακοή στην Παναγία που της έλεγε να βρει την εικόνα της και στο τέλος η Παναγία μας την μάλωσε.
Κάποτε ένας ταξιτζής κοιμήθηκε ενώ οδηγούσε. Τότε στο ύπνο του είδε την Παναγία μας να του λέει ‘σταμάτα’. Ξύπνησε, σταμάτησε το ταξί πάνω από ένα γκρεμό.
Έτσι και εγώ βάδιζα για τον γκρεμό και ο Κύριος με ειδοποίησε με θαύμα, και μεταστράφηκα και τώρα προσπαθώ να ακολουθήσω τους αγίους μας.
Ύπνωση /Υποβολή/ Αρπαγή
Θα ήθελα να αναφέρω μερικές μεταφυσικές εμπειρίες που έζησα εκείνα τα χρόνια. Αυτές είναι μια ύπνωση, μία αρπαγή και μια υποβολή. Ο καθένας μπορεί να βγάλει τα συμπεράσματα του. Θα ήθελα εδώ να τονίσω ότι ο Άγιος Σεραφείμ και κατ’ επέκταση ο Κύριος σέβεται και αγαπά τον άνθρωπο δεν υποχρεώνει αλλά προτείνει. Αντίθετα ο διάβολος επιβάλλει βασιζόμενος στα δικαιώματα που του δίνει κάθε φορά ο άνθρωπος με την απομάκρυνση του από τον δρόμο του Κυρίου.
Κάποια μέρα στην διάρκεια του ζεστάματος ενώ καθόμουν στο παρκέ και έκανα ασκήσεις για να ζεσταθώ, πριν την προπόνηση με πήρε ο ύπνος. Κάποιος ίσως ο Άκης με είχε υπνωτίσει. Παρόμοιες εμπειρίες αναφέρονται στο βιβλίο ‘Οι γκουρού, ο νέος και ο γέροντας Παϊσιος’ του Φαρασιώτη. Παρά την δική μου θέληση κάποιος με είχε υπνωτίσει.
Κάποιο βράδυ, όταν κοιμόμουν, είδα το σώμα μου από ύψος. Γύρω από το σώμα μου υπήρχαν σκιές ανθρώπων, και άκουσα μια φωνή που είπε να παντρευτείς αυτή την γυναίκα. Μερικούς μήνες αργότερα πήγα σε μια επίδειξη και ο δάσκαλος Μάκης μίλαγε με την ίδια φωνή. Από περιέργεια και άγνοια άρχισα να διαβάζω και να κάνω πειράματα τηλεπάθειας. Ο Λάκης ύστερα από πίεση μου είπε ότι είχαν πάει κάποια άτομα στον Υμηττό και, είχαν καθήσει σε κύκλο. Μετά σταμάτησε να μιλάει δεν ήθελε να πει πιο πολλά. Ρώτησα τον δάσκαλο Άκη, ο οποίος έτρεμε από τον φόβο του μην του χαλάσω το image. Δεν ξέρω τι είχε πάθει. Ήταν σαν κάποιος να τον κτύπαγε στο πρόσωπο. Του είπα ότι δεν υπακούω σε δαίμονες και μετά από καιρό μου απάντησε ότι αυτός είναι δαίμονας αναρωτιόταν όμως για το τι ήμουν εγώ; Σωστή ερώτηση. Αργότερα θα του επέστρεφα την ζώνη που μου έδωσε και θα έφευγα από την σχολή του. Δεν είχα ανάγκη από δάσκαλο που να μου καταργεί την προσωπικότητα. Η πιο άνετη ήταν η Ελένη μου είπε μόνο ότι δεν μπορώ να αποδείξω ότι έγινε υποβολή, χωρίς να αρνηθεί ότι είχε γίνει.
Τέλος θα ήθελα να αναφέρω μια άλλη εμπειρία. Μια ημέρα στην διάρκεια της προπόνησης αρπάγη ο νους μου και βρέθηκα πάνω από την αίθουσα. Κάτω ο κάθε αθλούμενος ήταν διαφανής. Μέσα σε κάθε ένα έβλεπα και από ένα δαίμονα με κερατάκια και ουρά, όπως παρατηρούμε στις αγιογραφίες. Δηλαδή την στιγμή που ο αθλούμενος λέει στον Θεό ότι με την άσκηση του (τον διαλογισμό εν κινήσει) θα θεωθεί γίνεται ναός του διάβολου. Βασικό δόγμα του βουδισμού είναι ότι με τον διαλογισμό φωτίζεται ο άνθρωπος. Αυτή η φώτιση ταυτίζεται με την κατάληψη από δαίμονες του άτυχου διαλογιζόμενου.
Πνευματικές δυνάμεις
Στην διάρκεια που ήμουν στη σχολή του καράτε είχα σχέσεις με την Δήμητρα. Αυτή μετά σύναψε δεσμό με ένα μάγο, έλεγε ότι το βράδυ της χάιδευα τα μαλλιά από μακριά, ότι κάποιες φορές της σταματούσα την δύναμη που είχε μέσα της να επηρεάζει ένα συγκεκριμένο άνθρωπο. Μια μέρα που περπατάγαμε, πόναγε το πόδι μου και μου το είπε... Είμαστε και οι δυο μακριά από τον Θεό και όχι μόνο.
Ακόμη, έκανα πειράματα τηλεπάθειας με την Ελένη η οποία έβαζε στο μυαλό της γεωμετρικά σχήματα και εγώ της έλεγα τι σχήμα ήταν κάθε φορά. (ο διάβολος της έλεγε τι να σκεφτεί και έλεγε σ’ εμένα το ίδιο σχήμα μετά).
Κάποτε δοκίμασα να ρίξω φως με το μυαλό μου σε έναν κορεάτη δάσκαλο Αυτός το κατάλαβε γύρισε και με κοίταξε καλά.
Οι δάσκαλοι στην σχολή έσπαζαν πέτρες και ξυλά με γροθιές.
Είχα την αίσθηση ότι άλλαξα. Αυτό μ’ έκανε να πιστεύω ότι χρωστάω την περίεργη πνευματική μου ανάπτυξη σε κάποιον ο οποίος κάτι θα μου ζητήσει.
Αυτό που με άλλαξε ήταν η άσκηση, ο διαλογισμός μέσα από αυτήν.
Αρμονική Ζωή / Θαύμα
Όταν παρέδωσα την ζώνη μου στον Άκη, πήγα στην Αρμονική Ζωή σ’ ένα κέντρο γιόγκα στο Χαλάνδρι. Είχα διαβάσει ένα βιβλίο «Η αυτοβιογραφία ενός γιόγκι». Στο βιβλίο αυτό έλεγε ότι ο γιόγκι είχε συναντήσει τον Χριστό. Παρακολούθησα μια διάλεξη για το πως η αναπνοή μαζί με την γιόγκα βελτιώνουν την ανθρώπινη υγειά. Το Σάββατο θα κάναμε ασκήσεις αναπνοής.
Ενώ γύριζα σπίτι, ο Κύριος τότε μου έβαλε τον λογισμό να ανοίξω την Βίβλο που είχα εδώ και χρόνια από το γυμνάσιο. Σκέφτηκα τόσα βιβλία για καράτε, βουδισμό, Ζεν, Ταοϊσμό, μαρξισμό διάβασα δεν ανοίγω και το Ευαγγέλιο; Άνοιξα το Ευαγγέλιο και τότε ξεπήδησε φως που δεν έκαιγε και με κτύπησε στο στέρνο. Ήταν το ίδιο φως που είδε ο Μοτοβίλοφ αλλά σε μικρότερη διάρκεια και ένταση. Αυτό ήταν. Πήγα στον Νατζαμύ τον αμερικανό δάσκαλο της γιόγκα και του είπα ότι δεν προσεύχεται στον Χριστό και έφυγα. Βρήκα τον μακαριστό π. Αλεβιζόπουλο ο οποίος με έστειλε σε ένα Άγιο ιερομόναχο πνευματικό.
Δεκαπέντε χρόνια μετά
Μετά από πολλά χρόνια προσευχήθηκα για τον Άκη και τους υπόλοιπους, υπακούοντας στον Κύριο μας που έχει πει να αγαπάμε τους εχθρούς μας και να προσευχόμαστε για αυτούς έστω και λίγο καθυστερημένα. Στο δωμάτιο μου όμως υπήρχε έντονη δαιμονική παρουσία. Πήρα ένα μικρό κομποσχοίνι, μονολόγησα την ευχή. Έφυγε…
[1] “Ο Άγιος της Χαράς» (Άγιος Σεραφείμ του Σάρωφ και ή Ορθόδοξη πνευματική ζωή) σελ 47 – 59, Harry M. Boosalis, εκδοσεις, Η ΕΛΑΦΟΣ
[2] Η Φωνή των πατέρων, Αγίου Ιννοκεντίου Μόσχας, « Η πνοή του Άγιου Πνεύματος» Έκδοση Α΄ , Ιερά Μονή Παρακλήτου.
ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ: http://www.oodegr.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου